انواع مقیاس و شیوه ایجاد آن در GIS
مقیاس نقشه جز یکی از مهمترین عناصر یا المانهای نقشه است، که در بحث چیدمان یا Layout در هر نقشه ای با هر موضوعی باید وجود داشته باشد. در این بخش قصد داریم انواع مقیاس و شیوه ایجاد آن در GIS را به شما معرفی کنیم.
مقیاس نقشه چیست؟
نسبتی را که بین ابعاد روی نقشه و اندازه های نظیرشان بر روی زمین وجود دارد مقیاس گویند، پس در حقیقت مقیاس عبارت است از:
فاصله تصویر دو نقطه بر روی نقشه به فاصله افقی همان دو نقطه بر روی زمین.
معمولاً مقیاس را در نقشه به هر دو شکل عددی و ترسیمی نشان می دهند. مقیاس عددی یا Nominal Scale بیشتر به شکل کسری نشان داده می شود که صورت آن یک و مخرجش عددی است که نشان می دهد اندازه های پیاده شده در نقشه چند مرتبه کوچک شده اند و این بیشتر برای این منظور است که به راحتی بتوان دریافت که هر میلیمتر روی نقشه معادل N متر بر روی زمین است، N معمولاً یکی از اعداد ۰٫۵ و ۱ و ۲ و ۲٫۵ و یا حاصلضرب این اعداد در ۱۰ یا ۱۰۰ یا ۱۰۰۰ است.
اهمیت مقیاس بر روی نقشه
مقیاس بهترین سند کارتوگرافی بوده، دقت، محتوا و موارد استفاده از هر نقشه بستگی به کیفیت مقیاس آن دارد و تکراراً اشاره می شود که هر سند کارتوگرافی همیشه باید دارای یک مقیاس مناسب باشد و میزان دقت اطلاعاتی کمی در هر نقشه که از طریق اندازه گیریهای متنوع از روش نقشه به دست می آید، با مقیاس آن رابطه مستقیم دارد.
نشان دادن ابعاد کامل هر منطقه از زمین بر روی نقشه امری است غیرممکن و طبعاً برای اجرای این عامل ضروری است که ابعاد هر منطقه مورد عمل به نسبت معینی کوچک شوند، از آنجایی که نقشه همیشه کوچکتر از منطقه مورد برداشت تهیه می شود، لذا ضروری است که نسبت کوچک شدن زمین در روی نقشه به صورت بیان شود تا بعنوان اندازه حقیقی عوارض زمینی را به کمک آن محاسبه نمود. به طور کلی می توان گفت نسبت کوچک شده ابعاد هر منطقه از نقشه به همان ابعاد در طبیعت، مقیاس نامیده می شود.
از ویژگیهای مقیاس در هر نقشه، اینکه فواصل حقیقی و افقی و ارتفاعی نقاط را که نقش موثری در علوم نقشه خوانی و نقشه شناسی و نیز متعاقباً در مطالعات اولیه طرحها و برنامه ریزیهای عمرانی و نیز در عملیات راهبریهای نظامی و غیره دارد، می توان به کمک آن از روی نقشه به نتایج خواسته شده دست پیدا کرد. یک نقشه در صورتی کوچک مقیاس است که رابطه شرح دهنده آن کوچک مثلاً نقشه ۱:۱۰۰۰۰۰۰ باشد و برعکس نقشه بزرگ مقیاس دارای رابطه توضیحی بزرگ می باشد مانند ۱:۱۰۰۰ و بزرگتر.
انواع مقیاس و شیوه ایجاد آن در GIS
به طور کلی مقیاس نقشه را به صورت عدد صحیح و کسری، خطی یا ترسیمی، متغیر یا مرکب و لفظی یا بیانی نمایش می دهند.
مقیاس عددی یا Representative Fraction
مقیاس عددی که معرف بیان فواصل افقی نقشه ای به فواصل افقی مشابه آن در طبیعت می باشد، معمولاً به صورت N:1 مانند (۱:۳۰۰۰۰) نوشته می شود. مقیاس عددی معمولاً به صورت کسری نیز نوشته می شود که در ستون انگلیسی به آن کسر مقیاس یا Representation Fraction که آن را با دو حرف RF نشان می دهند که کلمه Representation به مفهوم نشان دادن، نمایش یا ارائه و کلمه Fraction به معنی پاره خط، بخش، کسر و یا قسمت آمده است. کسر مقیاس همواره به شکلی ارائه شده است که عدد صورت آن واحد و عدد مخرج کسر آن نمایش دهنده تعداد دفعاتی است که منطقه برای ترسیم روی نقشه کوچک شده باشد. همانطور که مطرح شد باید به این نکته توجه داشت که مقیاس عددی یا کسری فقط یک نسبت است (بین نقشه و منطقه ترسیم شده) و در مبنا دارای واحد مشخصی نیست و هر واحد از واحدهای سیستمهای متریک (متر و سانتیمتر و…) و غیرمتریک (اینچ و مایل و …) را می توان به آن نسبت داد. در اصل می توان چنین مطرح نمود که مقیاس همانند ظرفی است که مظروف آن هر واحدی می تواند باشد.
مقیاس ترسیمی یا Bar Scale یا Graphic Scale
در اغلب نقشه ها علاوه بر مقیاس عددی، مقیاس ترسیمی را نیز در حاشیه نقشه چاپ می کنند. مقیاس ترسیمی یا خطی، خط مستقیمی است که به فواصل مساوی تقسیم شده است و هر قسمت، نماینده یک واحد (متر، یارد، مایل، کیلومتر) است. معمولاً در سمت چپ مقیاس، مبدا (همان صفر) یک واحد را به ده قسمت مساوی تقسیم می کنند که به اجزای کوچکتر تقسیم می شوند و به آن پاشنه مقیاس می گویند.
مقیاس متغیر یا Variable Scale
در نقشه های جهان نما که در تصویرهای مختلف تهیه شده است، نمی توان از یک مقیاس ترسیمی ساده استفاده کرد؛ زیرا مقیاس نقشه در عرضهای مختلف جغرافیایی متفاوت است. این امر ناشی از به تصویر کشیدن کره زمین است. برای حل این مشکل در اطلسهای جغرافیایی و نقشه های جهان نما از مقیاس متغیر یا مرکب استفاده می کند که در این روش، مقیاس عرضهای مختلف جغرافیایی به صورت نمودار با عنوان مقیاس متغیر بخوبی نمایش داده می شود.
مقیاس لفظی یا Nominal Scale
در این شکل مقیاس، نسبت فاصله نقشه ای و مسافت افقی زمینی را با کلمات و ارقام نشان می دهند. به عنوان مثال مقیاس لفظی (هر سانتیمتر برابر دو کیلومتر) در نقشه ای با سیستم متریک و یا مقیاس لفظی ( هر اینچ برابر پنج مایل) در نقشه با سیستم غیرمتریک را می توان مطرح نمود، که برای درک و استفاده از آنها در نقشه ها در صورت لزوم باید مقیاس را ابتدا به مقیاس معادل عددی تبدیل کرده (معنی کرده) سپس مورد استفاده قرار گیرد.
مقیاس لفظی (هرسانتیمتر برابر دو کیلومتر) در ظاهر مشخص بوده بدین معنی که هر یک سانتیمتر در روی نقشه معادل دو هزار متر روی زمین است. با همین محاسبه اگر فاصله دو نقطه روی نقشه مثلاً ۷ سانتیمتر باشد مسافت زمین آن معادل چهارده هزار متر یا چهارده کیلومتر است (متر۱۴۰۰۰=۷×۲۰۰۰).
مقیاس مساحتی یا Area Scale
نسبت مساحت یک منطقه بر روی نقشه به نسبت مساحت همان منطقه بر روی زمین به وسیله مقیاس مساحتی تعیین می شود. مقیاس مساحتی بیشتر در سیستم های تصویری کاربرد دارد. مقیاس مساحتی را معمولاً با عدد توان دار نمایش می دهند. برای مثال، مقیاس ۱:۱۰۰۰۰۰۰۲، یعنی یک سانتیمتر مربع برابر یک میلیون سانتی متر مربع یا مساوی یک صد متر مربع است. البته، مقیاسهایی که در اطلاعات نقشه ها نشان داده می شود مقیاس خطی است و اگر بخواهید مساحت منطقه ای را از روی مقیاس خطی حساب کنید باید به شرح ذیل عمل کنید:
مثال:
اگر مقیاس نقشه ۱:۱۰۰۰۰۰۰ و منطقه مورد محاسبه روی همان نقشه برابر ۲۵ سانتیمتر مربع باشد، مساحت محل مورد نظر برابر ۲۵۰۰ کیلومتر مربع خواهد شد، زیرا:
۱Cm = 1000000Cm
۱Cm = 10Km
۱Cm2 = 100Km2
چون هر سانتیمتر مربع روی نقشه برابر است با یکصد کیلومتر مربع روی زمین، پس حاصلضرب بیست و پنج با یکصد، برابر دو هزار و پانصد کیلومتر مربع خواهد شد.
۲۵۰۰=۱۰۰×۲۵
شیوه ایجاد مقیاس در ArcMap
مقیاس نقشه در صورتی در نرم افزار ArcGIS به درستی اضافه می شود که حتماً نقشه های شما دارای مختصات مکانی واقعی باشد.
پس با این پیش شرط برای اضافه کردن مقیاس در GIS می توانید از منوی Insert گزینه Scale Bar یا Scale Text را انتخاب نمایید.
از قسمت Scale Bar می توانید نوع مقیاس خطی یا ترسیمی را ایجاد کنید.
اما در بخش Scale Text می توانید مقیاس عددی و مقیاس لفظی را اضافه نمایید.
درباره آسام
آکادمی سامانه اطلاعات مکانی یک مرجع تخصصی و کاربردی برای آموزشهای GIS و RS است.
نوشته های بیشتر از آسام
دیدگاهتان را بنویسید